Therapeutische zelf
Hij vervolgt met het concept van de ’therapeutic self’ om de ik-gerichtheid van onze tijd te schetsen. Trueman gebruikt zijn opa, ooit metaalbewerker van beroep, als voorbeeld. ‘Zou ik hem gevraagd hebben of zijn werk de moeite waard was, dan zou hij zeggen: ”Jazeker, want ik kan m’n gezin erdoor onderhouden”. Het antwoord van mijn grootvader gaat over andere mensen. De vraag of het hemzelf voldoening gaf, zou niet bij hem opkomen.’
‘Zou mijn opa dezelfde vraag aan mij stellen, dan zou mijn antwoord over mijzelf gaan. Ik zou waarschijnlijk zeggen dat het me veel voldoening geeft om jonge mensen te onderwijzen. Ik zou uitleggen hoe mijn werk me een goed gevoel geeft.’ Deze ontwikkeling duidt Trueman overigens niet enkel negatief. ‘Hierdoor is bijvoorbeeld veel meer aandacht voor psychische klachten gekomen. Maar het is belangrijk dat we er niet in doorschieten. En dat is lastig, want we ademen allemaal de maatschappij in.’
Worst
Om de grote verandering in onze cultuur te schetsen gebruikt de kerkhistoricus twee fragmenten uit de historie. Als eerste die van zijn geboortestreek in de 13e eeuw. Een agrarische gemeenschap, waar het ritme van de seizoenen het leven dicteert, waar nauwelijks wordt gereisd en het leven grotendeels als gegeven wordt beschouwd. Mensen worden er geboren en gedoopt in de kerk van het voorgeslacht. Er worden weinig eigen keuzes gemaakt, men past zich aan de omstandigheden aan.
Als tweede beeld schetst de spreker een beeld van de stad Zürich in 1522 in de vastentijd. Boekdrukker Christoph Froschauer kookt worst voor zijn werkmannen, in het gezelschap van de reformator Zwingli. Die worst hadden de mannen nodig voor hun zware werk. Op het eerste gezicht een vrij onschuldige gebeurtenis. Trueman stelt dat schijn bedriegt. ‘Er was een strikte liturgische kalender, die het ritme van de seizoenen volgde. Froschauer doorbreekt die kalender.’ Dat staat volgens de kerkhistoricus symbool voor wat de boekdrukkunst doet: het ritme van de seizoenen doorbreken. ‘Boekdrukken kan iedere dag van ieder seizoen. Het maakt de mens onafhankelijk.’
'Techniek voedt het idee dat we de natuur kunnen verslaan, de gegeven dingen kunnen overwinnen'
Controle
Volgens Trueman heeft dat gevolgen voor ons zelfbeeld. ‘Techniek voedt het idee dat we de natuur kunnen verslaan, de gegeven dingen kunnen overwinnen. Wie ik ben, wordt daarmee lastiger om te beantwoorden. Zo’n vraag was in de 13e eeuw nog makkelijk. Je dorp, familie en kerk vertelden een hoop over wie je was. Het begrip van het “zelf ” was vast en gegeven, niet iets waar je zelf macht over had. Als ik studenten nu vraag wie ze zijn, gaat het maar kort over dorp, familie of kerk. Het gaat met name over de keuzes die ze maken.’
De Engelsman stelt dat het leven hiermee vloeibaar en ingewikkeld is geworden. ‘De zekerheden uit de 13e eeuw zijn weggevallen. Ik woon bijvoorbeeld niet meer op de plek van mijn voorouders, maar reis de hele wereld over. Vaak wordt gedacht dat we door technologie dezelfde dingen sneller kunnen doen, maar dat is een misverstand. In werkelijkheid vormt het hoe we over de wereld denken.’ Trueman haalt de filosoof Heidegger aan: ‘Als we over een rivier een brug bouwen, dan respecteren we de rivier als rivier. Maar als we een dam bouwen om elektriciteit op te wekken, dan maken we de rivier tot grondstof waarover wij controle hebben.’
‘Voor onze tijd geldt dan ook: de mens maakt, de rest is grondstof.’ Hij ziet het als verklaring voor de worsteling van veel jonge mensen. ‘Gegeven zaken zijn weggevallen, ervoor in de plaats hebben we autonomie gekregen. We zijn naar binnen gekeerd, zonder gids.’ Volgens Trueman de oorzaak van de seksualisering van de maatschappij. ‘Het vacuüm aan externe gegevenheden moet ergens door opgevuld worden. Dat gebeurt door onze seksuele lusten.’
Vroege Kerk
Over hoe te staan in die seksuele maatschappij kan Trueman kort zijn. ‘Het doel van de queertheory is ontheiliging. Laten wij daar “consecration” (heiliging) tegenover stellen.’ Hij vergelijkt onze tijd met die van de Vroege Kerk. ‘De kerk van de tweede eeuw werd gezien als opstandig en ondermijnend. Ze brak met de waarden van het Romeinse Rijk en eerde de keizer niet. Dat is vergelijkbaar met onze dagen, waarbij de spanning vandaag zit rond onze visie op homoseksualiteit en gender.’
Onze reactie zou volgens Trueman moeten bestaan in het vormen van een tegencultuur, publiekelijk als kerk. Iets wat hij concreet uitwerkt in drie punten: ‘Goed onderwijs, aanbidding en een christelijke levenswijze.’ Dat onderwijs zou niet moeten bestaan uit een set do’s-and-don’ts. ‘We moeten antwoord geven op de vraag: waarom verbiedt God bepaalde handelingen? Christelijke ethiek moet verbonden zijn aan christelijke theologie.’
Hij legt uit dat het belang hiervan enorm is toegenomen. ‘Ik ben nog opgegroeid in een tijd dat wat in de kerk geleerd werd ook de norm in de maatschappij was. De sociale verbeelding werd gevormd door het Bijbels onderwijs. We leven nu in een tijd waarin het Bijbels onderwijs haaks staat op de maatschappelijke normen.’
'Als je gezamenlijk zingt, kun je geen onafhankelijk mens zijn'
Vriendschap
Naast goed onderwijs noemt hij het belang van aanbidding. ‘Laat als ouders zien dat de kerkdienst als belangrijkste moment van de week niet onderhandelbaar is. De liturgie, het zingen, dat bindt gemeenschappen samen. Als je gezamenlijk zingt, kun je geen onafhankelijk mens zijn.’
Hij breekt daarnaast een lans voor vriendschappen en gast- vrijheid. ‘Het christelijke leven moet in de praktijk getoond worden. De lhbti-gemeenschap biedt vriendschap. Dat is iets wat op veel andere plaatsen niet meer bestaat. Als je over David en Jonathan spreekt, is het eerste punt dat je tegenwoordig maakt dat het geen homoseksuele relatie is. Dat komt doordat we het beeld van vriendschap zijn kwijtgeraakt. Eenzaamheid is een droevig gevolg van de seksuele revolutie. Dat biedt enorme kansen.’
Positieve boodschap
Trueman concretiseert wat scholen kunnen doen gegeven de ontwikkelingen. Hij benadrukt het belang van een duidelijke missie. ‘Bepaal vooraf waar je grenzen liggen. De verleiding is om steeds grond prijs te geven. Bereid je voor; je verliest niets met het hebben van goed beleid vóór de problemen zich voordoen.’
Daarnaast adviseert hij actuele onderwerpen te bespreken. ‘Natuurlijk moeten christelijke scholen de brede geloofsleer onderwijzen. Maar wat het inhoudt om mens te zijn is de grote vraag van deze eeuw. Dat raakt niet alleen seksualiteit en gender, maar ook AI.’ Hij vraagt aandacht voor het belang van een positieve Bijbelse ethiek. ‘Waar mogelijk moeten we positief onderwijzen. Ons niet onnodig afzetten. Als je een positieve boodschap formuleert rond seksualiteit, wijs je de alternatieven indirect af.’
En ook voor de scholen is gemeenschapszin volgens Trueman onmisbaar. ‘Creëer een cultuur waarin mensen hun gevoelens durven te uiten. In de kerk ligt die verantwoordelijkheid bij de dominee en de ouderlingen. Als die vriendelijk, liefdevol en benaderbaar zijn, dan vormt dat het “ethos” van de gemeente. Hetzelfde geldt voor de schoolleiding en de school.’
Over Carl Trueman
Carl Trueman is theoloog en kerkhistoricus, geboren in 1967 in Dudley in Engeland. Hij is momenteel hoogleraar Bijbel- en godsdienstwetenschappen aan het Grove City College in Pennsylvania en voorganger in de Orthodox Presbyterian Church. Hij schreef onder andere The Rise and Triumph of the Modern Self en Een vreemde nieuwe wereld. Eerder publiceerde hij onder andere over John Owen.
Bovenstaand artikel is gepubliceerd in het DRS-magazine van augustus 2024.
